Ürək sağlamlığı insan orqanizminin ümumi rifahının təməlidir. Lakin bəzən müxtəlif səbəblərdən dolayı ürək əzələsində dəyişikliklər baş verir ki, bunlardan biri də tibbi dildə Kardiomeqaliya adlanan ürək genişlənməsidir.
Çox vaxt pasiyentlər bunu müstəqil bir xəstəlik kimi qəbul etsələr də, əslində bu, başqa bir problemin göstəricisi və ya simptomudur.
Bu məqalədə ürək genişlənməsi: əlamətləri və müalicəsi mövzusunu ətraflı şəkildə araşdıracaq, bu vəziyyətin niyə yarandığını, hansı təhlükələri olduğunu və müasir tibbdə necə idarə olunduğunu sadə dildə izah edəcəyik.
Əgər sizdə və ya yaxınlarınızda tez yorulma, təngnəfəslik kimi hallar varsa, bu yazı sizin üçün həyati əhəmiyyət daşıya bilər.
Ürək genişlənməsi nədir?
Ürək genişlənməsi ürəyin ölçülərinin normadan artıq olması vəziyyətidir. Bu, adətən rentgen müayinəsi zamanı aşkar edilir.
Ürəyin böyüməsi iki fərqli şəkildə özünü göstərə bilər:
Dilatasia (Genişlənmə): Ürək divarlarının nazikləşməsi və ürək kameralarının (boşluqlarının) genişlənməsi. Bu zaman ürək şara bənzəyir və qanı pompalamaq gücünü itirir.
Hipertrofiya (Qalınlaşma): Ürək divarlarının qalınlaşması. Bu, adətən yüksək qan təzyiqi zamanı ürəyin daha çox güc sərf etməsi nəticəsində yaranır.
Hər iki halda da ürəyin qanı bütün bədənə paylama qabiliyyəti zəifləyir, bu da zamanla ürək çatışmazlığına gətirib çıxara bilər.
Ürək genişlənməsinin səbəbləri
Ürəyin niyə böyüdüyünü başa düşmək, düzgün müalicə taktikasını seçmək üçün ən vacib addımdır.
Əsas səbəblər aşağıdakılardır:
1. Yüksək qan təzyiqi (Hipertoniya)
Bu, ürək genişlənməsinin ən yayılmış səbəbidir. Qan damarlarında təzyiq yüksək olduqda, ürək qanı damarlara vurmaq üçün normaldan daha çox güc sərf etməli olur.
Necə ki, idman zalında ağırlıq qaldıran insanın əzələləri böyüyür, ürək əzələsi də bu yük qarşısında qalınlaşır və böyüyür.
2. Koronar arteriya xəstəliyi
Ürəyi qidalandıran damarlarda tıxanıqlıq olduqda, ürək əzələsinin bir hissəsi oksigensiz qala bilər. Bu, həmin hissənin zədələnməsinə və ürəyin digər hissələrinin kompensasiya etmək üçün daha çox işləyərək genişlənməsinə səbəb olur.
3. Ürək qapaq qüsurları
Ürəyin dörd qapağı qanın düzgün istiqamətdə axmasını təmin edir. Əgər qapaqlar daralıbsa (stenoz) və ya tam bağlanmırsa (çatışmazlıq), qan geri qayıda bilər. Bu da ürəyin yükünü artıraraq onun deformasiyasına səbəb olur.
4. Kardiomiopatiya (ürək əzələsi xəstəliyi)
Bu xəstəlik birbaşa ürək əzələsinin özünün zəifləməsi və ya strukturunun dəyişməsi ilə xarakterizə olunur. Genetik faktorlar burada böyük rol oynayır.
5. Digər səbəblər
Tiroid (Qalxanabənzər) vəzi xəstəlikləri: Həm hipotiroidizm, həm də hipertiroidizm ürək problemlərinə yol aça bilər.
Anemiya (Qanazlığı): Qan az olduqda ürək toxumaları oksigenlə təmin etmək üçün daha sürətli işləməlidir.
Hamiləlik: Bəzən doğuşdan əvvəl və ya sonra müvəqqəti ürək genişlənməsi (peripartum kardiomiopatiya) müşahidə edilə bilər.
Ürək genişlənməsinin əlamətləri
Bəzi insanlarda ürək genişlənməsi heç bir əlamət verməyə bilər və təsadüfi müayinə zamanı aşkar olunar.
Lakin proses irəlilədikcə aşağıdakı simptomlar özünü büruzə verir:
Təngnəfəslik (Disipne): Xüsusilə fiziki hərəkət zamanı və ya gecə yataqda uzanarkən nəfəs almaqda çətinlik. Xəstələr tez-tez başlarının altına əlavə yastıq qoymağa ehtiyac duyurlar.
Ödem (Şişkinlik): Ürək qanı yaxşı dövr etdirə bilmədikdə maye bədəndə yığılır. Bu, əsasən ayaqlarda, topuqlarda və qarın nahiyəsində şişkinlik kimi görünür.
Yorğunluq və Halsızlıq: Günlük sadə işləri görərkən belə (məsələn, pilləkən qalxmaq) qeyri-adi yorğunluq hissi.
Ürək Döyüntüsü (Aritmiya): Ürəyin nizamsız, çox sürətli və ya “quş çırpıntısı” kimi vurması hissi.
Sinə Ağrısı: Bəzi hallarda döş qəfəsində ağırlıq və ya ağrı hiss edilə bilər.
Vacib Qeyd: Əgər sizdə kəskin sinə ağrısı, ciddi nəfəs darlığı və ya huşunu itirmə halı varsa, dərhal təcili tibbi yardım çağırmaq lazımdır.
Diaqnostika: Həkimlər nəyi yoxlayır?
Ürək genişlənməsi: əlamətləri və müalicəsi prosesində ən vacib mərhələ dəqiq diaqnozdur.
Həkiminiz sizdən şikayətlərinizi soruşduqdan sonra aşağıdakı müayinələri təyin edə bilər:
Döş qəfəsinin rentgeni: Ürəyin kölgəsinin ölçüsünü görmək üçün ilkin üsuldur.
Exokardioqrafiya (ECHO): Bu, ən dəqiq müayinə üsuludur. Ultrasəs dalğaları vasitəsilə ürəyin ölçüləri, divarların qalınlığı, qapaqların vəziyyəti və ürəyin atım fraksiyası (gücü) öyrənilir.
Elektrokardioqramma (EKQ): Ürəyin elektrik fəaliyyətini qeydə alır və ritm pozğunluqlarını və ya keçirilmiş infarkt izlərini göstərir.
Qan analizləri: Böyrək funksiyaları, tiroid hormonları və ürək çatışmazlığını göstərən xüsusi biomarkerlər (məsələn, BNP) yoxlanılır.
Ürək genişlənməsinin müalicəsi
Müalicənin əsas məqsədi ürəyin böyüməsinə səbəb olan faktoru aradan qaldırmaq və vəziyyətin pisləşməsinin qarşısını almaqdır.
Müalicə üç istiqamətdə aparılır:
1. Dərman müalicəsi
Kardioloq Həkiminiz simptomları azaltmaq və ürəyin yükünü yüngülləşdirmək üçün aşağıdakı dərmanları təyin edə bilər:
Diuretiklər (Sidikqovucular): Bədəndəki artıq mayeni və şişkinliyi azaltmaq üçün.
ACE inhibitorları və ARB-lər: Qan təzyiqini aşağı salmaq və ürəyin işini asanlaşdırmaq üçün.
Beta-blokatorlar: Ürək döyüntülərini tənzimləmək və qan təzyiqini salmaq üçün.
Antikoaqulyantlar (Qan durulaşdırıcılar): Genişlənmiş ürəkdə qan laxtalanması (tromb) riski yüksək olduğu üçün insultun qarşısını almaq məqsədilə verilir.
2. Tibbi cihazlar və cərrahiyyə
Dərman müalicəsi kifayət etmədikdə, invaziv üsullara ehtiyac ola bilər:
Kardiostimulyator (Pacemaker): Ürək ritmini tənzimləmək üçün.
Ürək qapaq əməliyyatı: Əgər səbəb qapaq problemidirsə, qapağın təmiri və ya dəyişdirilməsi.
Koronar şuntlama (By-pass): Damar tıxanıqlığı varsa, qan axınını bərpa etmək üçün.
3. Həyat tərzi dəyişiklikləri
Heç bir dərman sağlam həyat tərzi qədər təsirli ola bilməz. Pasiyentlər aşağıdakılara riayət etməlidir:
Duz qəbulunu azaltmaq: Duz bədəndə mayeni saxlayır və təzyiqi qaldırır. Gündəlik duz qəbulu minimuma endirilməlidir.
Çəkini nəzarətdə saxlamaq: Artıq çəki ürəyə əlavə yükdür.
Alkoqol və tütündən imtina: Bu maddələr ürək əzələsinə toksik təsir göstərir.
Fiziki aktivlik: Həkim məsləhəti ilə yüngül yürüyüşlər faydalıdır.
Tez-tez verilən suallar
Ürək genişlənməsi tamamilə sağala bilərmi?
2. Genişlənmiş ürəklə nə qədər yaşamaq olar?
3. Ürək genişlənməsi zamanı idman etmək təhlükəlidirmi?
4. Stress ürəyin böyüməsinə səbəb ola bilərmi?
Ürək genişlənməsi: əlamətləri və müalicəsi mövzusunu yekunlaşdırarkən xatırlatmaq lazımdır ki, bu diaqnoz bir hökm deyil. Bu, bədəninizin “diqqətə ehtiyacım var” siqnalıdır. Təngnəfəslik, ayaqlarda şişkinlik və tez yorulma kimi əlamətləri görməzdən gəlməyin.
Yüksək qan təzyiqinə nəzarət etmək, duzlu qidalardan uzaq durmaq və vaxtında həkim qəbulunda olmaqla ürəyinizi qoruya bilərsiniz. Unutmayın, ən yaxşı müalicə vaxtında qoyulan diaqnozdur.
Sağlamlığınızla bağlı şübhələriniz varsa, bu gün bir kardioloqa müraciət edin və ürəyinizin qeydinə qalın!
Qeyd: Bu məqalə yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və həkim məsləhətini əvəz etmir. Dəqiq diaqnoz və müalicə üçün mütəxəssisə müraciət edin.
