Ürək, insan orqanizminin mühərriki olaraq, hər saniyə bütün bədənə qan və oksigen pompalayır. Bu prosesin sürəti, yəni ürək döyüntüsü (və ya nəbz), sağlamlığımızın ən vacib göstəricilərindən biridir.
Bir çox insanlar həkim qəbulunda və ya evdə təzyiq ölçərkən nəbz rəqəmlərinə diqqət yetirir və təbii olaraq sual edirlər: “Ürək döyüntüsü nə qədər olmalıdır?”.
Normal nəbz dəyərləri yaşa, fiziki aktivliyə, emosional vəziyyətə və hətta istifadə edilən dərmanlara görə dəyişə bilər. Lakin tibbi standartlara əsasən müəyyən edilmiş normalar mövcuddur.
Bu məqalədə biz sizə yaş qruplarına görə ürək döyüntüsü cədvəlini təqdim edəcək, nəbzin yüksəlməsi və ya enməsinin səbəblərini və müalicə yollarını izah edəcəyik.
Ürək döyüntüsü nə qədər olmalıdır? (Cədvəl)
Nəbz, ürəyin hər vuruşunda damarlara qovulan qanın yaratdığı dalğadır. Yetkin bir insan üçün sakit vəziyyətdə (resting heart rate) normal ürək döyüntüsü dəqiqədə 60 ilə 100 vuruş arasında qəbul edilir. Peşəkar idmançılarda bu rəqəm 40-50-yə qədər düşə bilər və bu, ürəyin güclü olduğunu göstərir.
Aşağıda müxtəlif yaş qrupları üçün nəzərdə tutulmuş ətraflı ürək döyüntüsü cədvəli verilmişdir:
| Yaş Qrupu | Normal Ürək Döyüntüsü (Dəqiqədə vuruş sayı – BPM) |
| Yeni doğulmuşlar (0-1 ay) | 70 – 190 |
| Körpələr (1-11 ay) | 80 – 160 |
| Uşaqlar (1-2 yaş) | 80 – 130 |
| Uşaqlar (3-4 yaş) | 80 – 120 |
| Uşaqlar (5-6 yaş) | 75 – 115 |
| Məktəblilər (7-9 yaş) | 70 – 110 |
| Yeniyetmələr (10 yaşdan yuxarı) | 60 – 100 |
| Yetkinlər (18+ yaş) | 60 – 100 |
| İdmançılar | 40 – 60 |
Bu cədvəl sakit halda (fiziki iş görmədən, oturaq və ya uzanmış vəziyyətdə) ölçülən dəyərləri əks etdirir. Əgər sizin göstəriciləriniz bu cədvəldən kəskin fərqlənirsə, bu, araşdırılması gərəkən bir vəziyyət ola bilər.
Ürək döyüntüsü yuxarı və aşağı olması səbəbləri
Ürək döyüntüsünün normaldan yüksək (Taxikardiya) və ya aşağı (Bradikardiya) olmasının bir çox səbəbi vardır.
Bu səbəblər fizioloji (təbii) və ya patoloji (xəstəliklə bağlı) ola bilər.
Yüksək ürək döyüntüsünün (Taxikardiya) səbəbləri
Sakit halda nəbzin 100-dən yuxarı olması taxikardiya adlanır.
Stress və Həyəcan: Adrenalin hormonu artdıqda ürək daha sürətli işləməyə başlayır.
Fiziki Aktivlik: İdman zamanı əzələlərin oksigenə ehtiyacı artdığı üçün nəbz yüksəlir (bu normaldır).
Qanazlığı (Anemiya): Qanda oksigen daşıyan hüceyrələr azaldıqda, ürək bu çatışmazlığı aradan qaldırmaq üçün daha tez-tez vurur.
Qalxanvari Vəzi Problemləri (Hipertireoz): “Zob” kimi tanınan bu vəziyyət maddələr mübadiləsini sürətləndirərək nəbzi artırır.
Qızdırma və İnfeksiyalar: Bədən temperaturu qalxdıqda ürək döyüntüsü də artır.
Kofein və Tütün: Kofe, enerji içkiləri və siqaret ürək ritmini stimullaşdırır.
Aşağı ürək döyüntüsünün (Bradikardiya) səbəbləri
Sakit halda nəbzin 60-dan aşağı olması bradikardiya adlanır.
Yaşlanma: Yaş artdıqca ürəyin elektrik sistemi köhnələ bilər.
Dərmanlar: Təzyiq dərmanları (xüsusilə beta-blokatorlar) nəbzi aşağı salır.
Ürək Blokadaları: Ürəyin elektrik siqnallarının ötürülməsində yaranan problemlər.
Elektrolit Balanssızlığı: Kalium və ya kalsium səviyyəsinin pozulması.
Simptomlar: Nə zaman narahat olmalı?
Ürək ritminin pozulması bəzən heç bir əlamət verməyə bilər, lakin əksər hallarda bədən siqnal göndərir.
Yüksək nəbz (Taxikardiya) zamanı simptomlar:
Ürəyin “yerindən çıxacaqmış kimi” döyünməsi (palpitasiya).
Təngnəfəslik.
Sinədə diskomfort və ya ağrı.
Tez yorulma.
Aşağı nəbz (Bradikardiya) zamanı simptomlar:
Halsızlıq və daimi yorğunluq.
Bayılma və ya bayılma hissi (presinkop).
Yaddaş problemləri və diqqət dağınıqlığı.
Fiziki hərəkət zamanı tez tıncıxma.
Qeyd: Əgər nəbziniz sakit halda tez-tez 100-ü keçirsə və ya 50-dən aşağı düşürsə və bu vəziyyət baş gicəllənməsi ilə müşayiət olunursa, mütləq kardioloqa müraciət edin.
Ürək döyüntüsü çox olarsa nə etməli?
Ürək döyüntüsünün (nəbzin) qəfil artması (taxikardiya) narahatedici ola bilər. Əgər hazırda ürək döyüntüsü yüksəkdirsə, vəziyyəti sabitləşdirmək üçün aşağıdakı addımları ata bilərsiniz.
Vacib Xəbərdarlıq: Əgər yüksək nəbzlə yanaşı sinə ağrısı, kəskin təngnəfəslik, huşun itməsi və ya qol-çənə ağrısı varsa, ev üsullarını sınamayın və dərhal təcili tibbi yardım (103) çağırın.
Əgər vəziyyət təcili deyilsə, nəbzi aşağı salmaq üçün bu üsulları sınayın:
1. Dərhal ediləcək ilk yardım hərəkətləri
Fəaliyyəti dayandırın: Əgər hərəkətdəsinizsə, dərhal dayanın. Rahat bir yerdə oturun və ya uzanın. Ayaqlarınızı bir qədər yuxarı qaldırmaq qan dövranını rahatlada bilər.
Dərin nəfəs alın (4-7-8 texnikası): Stress və təşviş nəbzi artırır. Sakitləşmək üçün:
Burnunuzdan 4 saniyə ərzində dərindən nəfəs alın.
Nəfəsinizi 7 saniyə saxlayın.
Ağzınızdan 8 saniyə ərzində yavaş-yavaş (şam üfürür kimi) buraxın.
Bunu bir neçə dəfə təkrarlayın.
Soyuq su: Üzünüzü çox soyuq su ilə yuyun və ya boynunuzun arxasına soyuq kompres qoyun. Bu, “dalğıc refleksi”ni işə salaraq ürək döyüntüsünü yavaşlada bilər.
2. Vaqus Manevrləri (Vagal Maneuvers)
Bu hərəkətlər Vaqus sinirinə təsir edərək ürək ritmini mexaniki yolla aşağı salmağa kömək edir (lakin yaşlılar və ürək xəstəliyi olanlar ehtiyatlı olmalıdır):
Gücənmə (Valsalva manevri): Burnunuzu və ağzınızı tutun, sanki şar şişirdirmişsiniz və ya tualetdə gücənirmişsiniz kimi nəfəsinizi qulaqlarınıza doğru itələyin (təxminən 10-15 saniyə). Sonra qəfil buraxın.
Öskürmək: Güclü şəkildə öskürmək sinə daxili təzyiqi artıraraq ritmi düzəldə bilər.
3. Nə etməməli?
Panikaya düşməyin: Qorxu adrenalini artırır, bu da ürəyi daha sürətli döyündürür. “Bu keçici bir haldır” deyə özünüzü sakitləşdirin.
Kofein və siqaretdən uzaq durun: Həmin an çay, kofe, enerji içkisi və ya siqaret qəbul etməyin.
Bilmədiyiniz dərmanı içməyin: Həkim təyinatı olmadan başqasının ürək dərmanını qəbul etmək təhlükəli ola bilər. Yalnız varsa, sakitləşdirici bitki tərkibli (valerian, damotu) damcılar istifadə edilə bilər.
Nə vaxt həkimə getməli?
Əgər bu hal aşağıdakı şəkildə baş verirsə, mütləq Kardioloq müayinəsindən keçmək lazımdır:
Sakit halda nəbz səbəbsiz yerə 100-120-dən yuxarı qalxırsa.
Nəbz artımı ilə bərabər baş gicəllənməsi və göz qaralması olursa.
Bu hal tez-tez təkrarlanırsa (məsələn, həftədə bir neçə dəfə).
Həkim EKQ və ya Holter müayinəsi ilə səbəbi (Panik atak, Anemiya, Zob və ya Aritmiya) tapıb düzgün müalicə təyin edəcək.
Diaqnostika: Həkimlər nəyi yoxlayır?
“Ürək döyüntüsü nə qədər olmalıdır?” sualına dəqiq cavab tapmaq və problemin kökünü araşdırmaq üçün kardioloqlar aşağıdakı müayinələri təyin edə bilər:
EKQ (Elektrokardioqramma): Ürəyin elektrik aktivliyini qeydə alan ən sadə və ilkin müayinə üsuludur. Ritm pozğunluqlarını anında göstərir.
Holter Monitorinqi: Xəstənin üzərinə taxılan kiçik cihaz vasitəsilə 24 və ya 48 saat ərzində ürək döyüntüləri qeydə alınır. Bu, qısa müddətli və ya gecə yaranan ritm pozğunluqlarını tutmaq üçün vacibdir.
EKO (Exokardioqrafiya): Ürəyin ultrasəs müayinəsidir. Ürək əzələsinin gücünü, qapaqların vəziyyətini və struktur problemləri göstərir.
Stress Testi (Tredmil): Qaçış zolağında fiziki yük altında ürəyin reaksiyası yoxlanılır.
Qan Analizləri: Qalxanvari vəzi hormonları (TSH), elektrolitlər və qanazlığı (Hemoqlobin) yoxlanılır.
Müalicə və idarəetmə üsulları
Müalicə planı, ürək ritm pozğunluğunun növünə və səbəbinə görə dəyişir. Məqsəd yalnız simptomları aradan qaldırmaq deyil, həm də gələcək fəsadların qarşısını almaqdır.
1. Dərman Müalicəsi
Anti-aritmik dərmanlar: Ürək ritmini nizamlamaq üçün istifadə olunur.
Beta-blokatorlar: Ürək döyüntüsünü yavaşlatmaq və ürəyin iş yükünü azaltmaq üçün təyin edilir.
Qan durulaşdırıcılar (Antikoaqulyantlar): Əgər ritm pozğunluğu (məsələn, səyrici aritmiya) tromb yaranma riskini artırırsa, insultun qarşısını almaq üçün verilir.
2. Həyat Tərzi Dəyişiklikləri
Dərmanlardan əlavə, gündəlik vərdişləri dəyişmək ürək ritmini normaya salmaq üçün ən effektiv yollardan biridir:
Kofeini məhdudlaşdırın: Gün ərzində çoxlu çay, kofe və ya enerji içkisi qəbulu nəbzi artırır.
Stressi idarə edin: Yoqa, meditasiya və ya sadəcə dərin nəfəs məşqləri (məsələn, 4-7-8 texnikası) nəbzi sakitləşdirməyə kömək edir.
Yuxu rejimi: Gündə 7-8 saat keyfiyyətli yuxu ürək sağlamlığı üçün şərtdir.
Siqaretdən imtina: Nikotin güclü stimul yoldur və damarları daraldaraq ürəyin yükünü artırır
Tez-tez verilən suallar
1. İdman zamanı ürək döyüntüsü nə qədər olmalıdır?
2. Sakit halda nəbzim 90-dır, bu təhlükəlidirmi?
3. Evdə nəbzi necə düzgün ölçmək olar?
4. Həyəcanlananda ürək döyüntüsünü necə sakitləşdirmək olar?
Qeyd: Bu məqalə yalnız məlumat xarakteri daşıyır və tibbi məsləhət, diaqnoz və ya müalicəni əvəz etmir.
