Kardiologiya

Ürək qapaq çatışmazlığı: Əlamətləri və müalicəsi

Ürək qapaq çatışmazlığı ürək-damar xəstəlikləri arasında tez-tez rast gəlinən və ciddi nəticələrə səbəb ola biləcək bir problemdir.

Bu vəziyyət ürəyin daxilində yerləşən qapaqların düzgün işləməməsi nəticəsində yaranır və qanın bədənə lazımi qədər və effektiv şəkildə çatdırılmasına mane olur.

Ürəyimizdə dörd əsas qapaq vardır: mitral qapaq, aortal qapaq, trikuspid qapaq və pulmonal qapaq. Hər bir qapaq qanın yalnız bir istiqamətdə hərəkət etməsini təmin edir və geri axmasının qarşısını alır.

Ürək qapaq çatışmazlığı zamanı bu qapaqlardan biri və ya bir neçəsi tam açılmır və ya tam bağlanmır. Bu da qanın normal axınını pozur və ürəyin daha çox işləməsinə səbəb olur.

Qapaq çatışmazlığı iki əsas formada özünü göstərir: stenoz və requrqitasiya. Stenoz zamanı qapaq darlaşır və tam açılmır, nəticədə qan keçməkdə çətinlik çəkir. Requrqitasiya zamanı isə qapaq tam bağlanmır və qan geri sızır. Hər iki vəziyyət ürəyin işinə əlavə yük gətirir və zamanla ürək əzələsini zəiflədə bilər.

Bu xəstəlik yaşla bağlı aşınma, ürək xəstəlikləri, revmatik qızdırma, endokardit və ya doğma anomaliyalar nəticəsində inkişaf edə bilər.

Bəzi insanlarda xəstəlik uzun müddət əlamət verməyə bilər, lakin tədricən ürək çatışmazlığına gətirib çıxara bilər. Erkən diaqnoz və müalicə xəstəliyin gedişatını yavaşlatmaq və ya tamamilə dayandırmaq üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Ürək qapaq çatışmazlığının əsas səbəbləri

Ürək qapaq çatışmazlığı müxtəlif səbəblərdən yarana bilər. Yaşlanma prosesi qapaqların təbii aşınmasına gətirib çıxarır və bu, xüsusilə yaşlı insanlarda tez-tez rast gəlinən bir problemdir. Qapaq toxumaları zamanla sərtləşir, kalsifikasiya olur və elastikliyini itirir.

Revmatik qızdırma keçmiş şəxslərdə qapaq çatışmazlığı riski daha yüksəkdir. Bu bakterial infeksiya ürək qapaqlarını zədələyə və qalıcı dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Endokardit adlanan ürəyin daxili qişasının iltihabı da qapaqları ciddi şəkildə zədələyə bilər.

Anadangəlmə ürək qüsurları bəzi insanların anormal quruluşlu qapaqlarla doğulmasına səbəb olur. Məsələn, bikapitral aortal qapaq üç yarpaq əvəzinə iki yarpaqdan ibarət olur və erkən yaşlarda problemlərə yol açır.

Ürək xəstəlikləri, miokard infarktı, kardiomiopatiya və yüksək təzyiq də qapaq funksiyasını poza bilər.

Ürək qapaq çatışmazlığının əlamətləri

Ürək qapaq çatışmazlığının əlamətləri xəstəliyin növünə, dərəcəsinə və hansı qapağın zədələndiyinə görə fərqlənə bilər. Bəzi hallarda xəstəlik illərlə heç bir əlamət verməyə bilər, lakin tədricən ciddiləşdikcə müxtəlif şikayətlər yaranır.

Təngənəfəslik – Ən çox rast gəlinən əlamətlər arasında təngnəfəslik ilk sırada dayanır. Əvvəlcə yalnız fiziki aktivlik zamanı meydana gələn təngnəfəslik xəstəlik irəlilədikcə istirahət halında da özünü göstərə bilər. Gecələr yatarkən təngnəfəsliyin artması xüsusilə diqqət çəkicidir.

Yorğunluq və zəiflik hissi ürək qapaq çatışmazlığının digər tez-tez rast gəlinən əlamətləridir. Bədənə kifayət qədər qan və oksigen çatmadığı üçün xəstələr normal fəaliyyətlərini həyata keçirməkdə çətinlik çəkirlər.

Ayaq və topuqlarda şişkinlik, qarında maye yığılması, ürək döyüntülərinin hiss edilməsi və döş nahiyəsində narahatlıq hissi də baş verə bilər.

Bəzi xəstələrdə başgicəllənmə, bayılma və ya bayılma hissi yaranır. Uzanma mövqeyində təngnəfəsliyin artması və gecələr qəfil oyanmalar da ürək qapaq problemlərinin əlamətləri ola bilər. Uşaqlarda böyümə və inkişafda gecikmə müşahidə edilə bilər.

Diaqnoz üsulları və tibbi müayinələr

Ürək qapaq çatışmazlığının diaqnozu bir sıra tibbi müayinə və testlərlə qoyulur. İlk olaraq kardioloq həkim xəstənin şikayətlərini dinləyir və ümumi tibbi keçmişini öyrənir.

Fiziki müayinə zamanı stetoskopla ürəyin dinlənilməsi çox vacibdir, çünki qapaq problemləri xarakterik küy və səslərə səbəb olur.

Exokardioqrafiya və ya ürək ultrasəsi ürək qapaqlarının quruluşunu və funksiyasını dəqiq qiymətləndirməyə imkan verir. Bu təhlükəsiz və ağrısız test qapaqların necə açılıb-bağlandığını, qan axınının istiqamətini və sürətini göstərir.

Doppler ultrasəsi ilə qanın geri axması və ya axın sürətində olan pozğunluqlar aşkar edilir.

Elektrokardioqrafiya (EKQ) ürəyin elektrik aktivliyini qeyd edir və ritm pozğunluqlarını və ya ürək əzələsinin zədələnməsini göstərə bilər.

Döş qəfəsinin rentgen şəkli ürəyin ölçüsünü və ciyərlərdə maye yığılmasını qiymətləndirməyə kömək edir. Bəzi hallarda kardiyak kateterizasiya və ya ürək MRT kimi daha təfərrüatlı testlər tələb oluna bilər.

Stres testi xəstənin fiziki aktivlik zamanı ürəyinin necə işlədiyini göstərir və əlamətlərin səbəbini aydınlaşdırmağa kömək edir. Qan analizləri isə ürək çatışmazlığının markerlərini və digər sağlamlıq problemlərini aşkar edə bilər.

Ürək qapaq çatışmazlığının müalicə üsulları

Ürək qapaq çatışmazlığının müalicəsi xəstəliyin dərəcəsinə, xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə və əlamətlərin şiddətinə görə fərqlənir.

Yüngül hallarda yalnız müntəzəm nəzarət və həyat tərzinin dəyişdirilməsi kifayət edə bilər. Orta və ağır hallarda isə dərman müalicəsi və ya cərrahi müdaxilə zəruri olur.

Dərman müalicəsi

Dərman terapiyası qapağın özünü düzəltməsə də, əlamətləri azaltmağa və xəstəliyin gedişatını yavaşlatmağa kömək edir.

Diuretiklər bədəndə maye yığılmasını azaldır və təngnəfəsliyi yaxşılaşdırır. Beta-blokatorlar və ACE inhibitorları qan təzyiqini azaldır və ürəyin iş yükünü yüngülləşdirir.

Antikoaqulyantlar qan laxtalarının əmələ gəlməsinin qarşısını alır, xüsusilə mitral qapaq problemləri və ya atrial fibrillyasiya olan xəstələrdə vacibdir.

Antiaritmik dərmanlar ürək ritmini tənzimləməyə kömək edir. Hər bir xəstə üçün dərman kombinasiyası fərdi şəkildə seçilir.

Cərrahi müdaxilələr

Ağır ürək qapaq çatışmazlığında cərrahi əməliyyat tələb olunur. Qapaq təmiri əməliyyatı zamanı mövcud qapaq saxlanılır və düzəldilir.

Bu üsul xüsusilə mitral qapaq requrqitasiyası olan xəstələrdə uğurlu nəticələr verir və qapağın öz toxumasının saxlanılması üstünlük hesab olunur.

Qapaq dəyişdirilməsi əməliyyatında zədələnmiş qapaq çıxarılır və onun yerinə mexaniki və ya bioloji qapaq yerləşdirilir. Mexaniki qapaqlar davamlıdır, lakin ömür boyu qan durulaşdırıcı dərmanların qəbulunu tələb edir.

Bioloji qapaqlar heyvan toxumasından və ya insan donor toxumasından hazırlanır və qan durulaşdırıcı tələb etmir, lakin 10-15 ildən sonra dəyişdirilməli ola bilər.

Minimal invaziv prosedurlar

Müasir tibb bəzi xəstələr üçün açıq ürək əməliyyatına alternativ olaraq minimal invaziv üsullar təklif edir. TAVR (Transkatetor Aortal Qapaq Dəyişdirilməsi) proseduru zamanı yeni qapaq qan damarı vasitəsilə ürəyə çatdırılır və heç bir böyük kəsik edilmir. Bu üsul xüsusilə yaşlı və ya əməliyyat riski yüksək olan xəstələr üçün uyğundur.

MitraClip proseduru mitral qapaq requrqitasiyasını azaltmaq üçün istifadə edilir və kateter vasitəsilə həyata keçirilir. Bu minimal invaziv müdaxilələr xəstəxanada qalma müddətini qısaldır və sağalma prosesini sürətləndirir.

Həyat tərzinin önəmi və görüləcək tədbirlər

Ürək qapaq çatışmazlığı olan xəstələr üçün həyat tərzinin düzgün təşkili müalicənin vacib hissəsidir. Sağlam pəhriz, mülayim fiziki aktivlik və stressdən uzaq qalmaq xəstəliyin gedişatına müsbət təsir göstərir.

Duz istehlakının məhdudlaşdırılması maye yığılmasının qarşısını almağa kömək edir. Meyvə, tərəvəz, tam taxıl məhsulları və yağsız zülal mənbələri ilə zəngin pəhriz ürək sağlamlığını dəstəkləyir. Mayenin nəzarət altında qəbulu, xüsusilə ürək çatışmazlığı əlamətləri olan xəstələrdə vacibdir.

Siqareti atmaq və alkoqol istehlakını məhdudlaşdırmaq və ya tamamilə dayandırmaq ürək sağlamlığı üçün mühümdür.

Mülayim fiziki məşqlər, məsələn, gəzinti və ya üzgüçülük, həkimin tövsiyəsi ilə həyata keçirilə bilər. Həddindən artıq fiziki yük və ağır işlərdən çəkinmək lazımdır.

Müntəzəm tibbi nəzarət və təyin edilmiş dərmanların vaxtında qəbulu xəstəliyin nəzarət altında saxlanması üçün vacibdir. Hər hansı yeni əlamətlərin və ya mövcud şikayətlərin pisləşməsinin dərhal həkimə bildirilməsi lazımdır.

Tez-tez verilən suallar

Ürək qapaq çatışmazlığı təhlükəli xəstəlikdirmi və müalicə olunurmu?

Ürək qapaq çatışmazlığının təhlükəliliyi xəstəliyin dərəcəsindən və hansı qapağın təsirlənməsindən asılıdır. Yüngül dərəcəli qapaq problemləri uzun müddət heç bir ciddi problem yaratmaya bilər və yalnız müntəzəm nəzarət tələb edir. Lakin orta və ağır dərəcəli qapaq çatışmazlığı müalicə olunmazsa ürək çatışmazlığına, felcə və hətta ölümə səbəb ola bilər. Xoşbəxtlikdən, müasir tibb bu xəstəliyin uğurlu müalicəsi üçün çoxlu imkanlar təklif edir. Dərman terapiyası, qapaq təmiri və ya dəyişdirilməsi əməliyyatları, həmçinin minimal invaziv prosedurlar əlamətləri azaltmağa və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmağa kömək edir. Erkən diaqnoz və vaxtında müalicə əksər xəstələrə normal və keyfiyyətli həyat sürmə imkanı verir.

Ürək qapaq əməliyyatından sonra nə qədər müddət gözləmək lazımdır?

Ürək qapaq əməliyyatından sonra sağalma prosesi əməliyyatın növünden və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətindən asılıdır. Açıq ürək əməliyyatından sonra xəstəxanada ortalama 5-7 gün qalmaq lazımdır. Sternum sümüyünün tam sağalması 6-8 həftə çəkir və bu müddətdə ağır yük qaldırmaq və intensiv fiziki aktivlikdən çəkinmək lazımdır. Minimal invaziv prosedurlardan sonra sağalma daha sürətlidir, əksər xəstələr 2-3 gün ərzində xəstəxanadan yazılır və 2-4 həftə ərzində normal fəaliyyətinə qayıda bilir. Kardiyak reabilitasiya proqramı sağalma prosesini sürətləndirir və fiziki aktivliyə tədricən qayıtmağa kömək edir. Tam sağalma 3-6 ay çəkə bilər və bu müddətdə müntəzəm həkim nəzarəti vacibdir. Hər bir xəstənin sağalma prosesi fərdidir və həkimin tövsiyələrinə əməl etmək mühümdür.

Ürək qapaq çatışmazlığını evdə necə başa düşmək olar?

Ürək qapaq çatışmazlığının evdə müəyyən edilməsi mümkün deyil, lakin bəzi əlamətlər diqqət çəkməli və həkimə müraciət etməyə səbəb olmalıdır. Əgər təngnəfəslik meydana gəlirsə, xüsusilə fiziki aktivlik zamanı və ya uzanma mövqeyində pisləşirsə, bu ciddi siqnaldır. Ayaq və topuqlarda şişkinlik, qarında böyümə hissi və ya geyimlə ayaqqabıların dar gəlməsi maye yığılmasına işarə edə bilər. Artan yorğunluq, zəiflik və normal işləri görmədə çətinlik də ürək problemlərinin əlamətləri ola bilər. Döş nahiyəsində ağrı və ya narahatlıq, ürək döyüntülərinin nizamsız hiss edilməsi, başgicəllənmə və ya huşun itirilməsi kimi əlamətlər dərhal tibbi yardım tələb edir. Əgər davamlı quru öskürək, xüsusilə gecələr və ya uzandıqdan sonra başlayırsa, bu da ciyərlərdə maye yığılmasına işarə edə bilər. Bu əlamətlərdən hər hansı birini hiss edərsinizsə, mütləq kardioloqa müraciət edin və ətraflı müayinədən keçin.

Ürək qapaq xəstəliyi genetik ötürülürmü və nə kimi risk faktorları vardır?

Ürək qapaq çatışmazlığı bəzi hallarda genetik komponent daşıyır, lakin əksər hallar əldə edilmiş problemlərlə bağlıdır. Doğma qapaq anomaliyaları, məsələn, bikapitral aortal qapaq, ailəvi olub nəsildən-nəslə keçə bilər. Əgər ailənizin yaxın üzvlərində ürək qapaq problemləri varsa, sizin risk dərəcəniz daha yüksəkdir. Lakin genetik meyillik olmadan da qapaq xəstəliyi inkişaf edə bilər. Əsas risk faktorları arasında yaş mühüm rol oynayır, yaşlandıqca qapaqlar aşınır və kalsifikasiya olur. Yüksək qan təzyiqi qapaqları zədələyə və ürək əzələsini böyüdə bilər. Yüksək xolesterin səviyyəsi, xüsusilə aortal qapaqda, kalsifikasiya riskini artırır. Keçmiş infeksiyalar, xüsusilə revmatik qızdırma və endokardit, qapaq zədələnməsinə səbəb olur. Şəkərli diabet, piylənmə, siqaret çəkmək və qeyri-aktiv həyat tərzi də risk faktorlarıdır. Autoimmun xəstəliklər və radiasiya terapiyası keçirənlərdə də risk artır. Bu risk faktorlarının nəzarət altında saxlanması qapaq problemlərinin inkişafını ləngidə və ya qarşısını ala bilər.

Əgər sizin və ya yaxınlarınızın ürək qapaq çatışmazlığı əlamətləri varsa və ya risk faktorlarınız mövcuddursa, təxirə salmadan kardioloqa müraciət edin.

Erkən diaqnoz və vaxtında müalicə həyatınızı xilas edə bilər. Müntəzəm tibbi müayinələr keçirin və ürək sağlamlığınıza diqqət yetirin.

Qeyd: Bu məqalə yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və peşəkar tibbi məsləhəti əvəz etmir.